Trong các vụ tranh chấp thừa kế tại Việt Nam, một trong những lỗi nghiêm trọng nhưng rất phổ biến là xác định sai hàng thừa kế. Nghe thì có vẻ đơn giản: con – cha mẹ – vợ chồng – ông bà… nhưng khi áp dụng vào thực tế, đặc biệt trong các gia đình có con riêng – con chung – con nuôi – cha mẹ tái hôn – người đã chết trước – người mất tích… thì chỉ cần xác định sai một người cũng đủ khiến toàn bộ phương án chia di sản bị đảo lộn.
Điều đáng tiếc là nhiều người chỉ phát hiện mình “chia sai” khi đã ra Tòa, và hậu quả là quyền lợi bị ảnh hưởng nặng nề, thậm chí mất trắng phần thừa kế mà đáng ra họ được hưởng.
Bài viết này phân tích chi tiết quy định pháp luật, những sai lầm thường gặp, và bài học thực tế từ các vụ án.
1. Hàng thừa kế theo pháp luật: hiểu sai ngay từ bước đầu
Theo Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015, thừa kế theo pháp luật gồm 03 hàng thừa kế:
Hàng thừa kế thứ nhất
-
Vợ/chồng
-
Cha mẹ
-
Con đẻ, con nuôi
Hàng thừa kế thứ hai
-
Ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại
-
Anh, chị, em ruột
-
Cháu ruột (nếu người chết là ông/bà)
Hàng thừa kế thứ ba
-
Cụ nội, cụ ngoại
-
Bác, chú, cậu, cô, dì ruột
-
Cháu ruột (nếu người chết là bác/chú/cậu/cô/dì)
Nguyên tắc quan trọng:
“Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước.”
Tuy nhiên, đây chính là chỗ mà nhiều người hiểu sai nhất.
2. Sai lầm số 1: Nhầm lẫn giữa con riêng – con dâu – con rể – con nuôi
Đây là nhóm sai lầm nghiêm trọng nhất dẫn đến tranh chấp.
(1) Con riêng có được hưởng thừa kế không? – CÓ
Miễn là xác định được quan hệ cha – con hoặc mẹ – con theo pháp luật.
Không cần sống chung, không cần nuôi dưỡng. Chỉ cần chứng minh quan hệ huyết thống.
Ví dụ thực tế:
Một người đàn ông tái hôn, sống cùng vợ hai hơn 30 năm. Khi ông mất, người con riêng (đã sống xa gia đình từ nhỏ) yêu cầu hưởng di sản. Gia đình bên vợ hai phản đối: “Nó là con riêng, không có nuôi dưỡng ngày nào.” Tuy nhiên, theo quy định của pháp luật, Tòa án phán quyết người con riêng được hưởng thừa kế như con ruột.
(2) Con dâu và con rể có được hưởng thừa kế không? – KHÔNG
Trừ khi được ghi trong di chúc, còn không thì hoàn toàn không phải hàng thừa kế.
Nhầm lẫn này khiến nhiều gia đình “chia sai”, chia luôn cho con dâu hoặc con rể → dẫn đến hậu quả pháp lý nghiêm trọng.
(3) Con nuôi có được hưởng thừa kế? – CÓ, nếu nuôi hợp pháp
Nhưng phải có một trong các giấy tờ:
3. Sai lầm số 2: Không phân biệt thừa kế theo pháp luật và thừa kế thế vị
Thừa kế thế vị là quy định ở Điều 652 BLDS 2015:
Cháu được hưởng phần của cha/mẹ (đã chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người để lại di sản).
Nhiều người hiểu sai theo hướng:
“Cha mất trước thì con không được hưởng.” → Sai hoàn toàn.
Ví dụ dễ hình dung:
→ Hai người cháu C và D được hưởng phần thừa kế thế vị của anh B.
Sai lầm thường gặp: Anh chị em của người chết không đồng ý, cho rằng cháu “không có quyền”, vì “cha nó đã chết rồi”. Đây là sai lầm dẫn đến rất nhiều vụ kiện.
4. Sai lầm số 3: Loại bỏ người có quyền nhưng… không được phép loại
Nhiều gia đình tự ý “bỏ qua” những người họ cho rằng không xứng đáng hưởng.
Ví dụ:
-
Người thân bỏ đi nhiều năm
-
Người thân có hành vi bất hòa
-
Người thân không chăm sóc cha mẹ
-
Người thân “đã có nhiều tài sản rồi”
-
Người thân “không liên lạc nữa”
Tất cả những lý do này đều không hợp lệ.
Chỉ khi rơi vào một trong các trường hợp tại Điều 621 BLDS 2015 (bị tước quyền thừa kế), thì người đó mới không được hưởng. Còn lại → đều phải đưa vào hàng thừa kế.
5. Sai lầm số 4: Chia luôn phần của người vợ/chồng còn sống
Một sai lầm nghiêm trọng khác: không tách phần tài sản chung của vợ chồng.
Theo Điều 33 Luật Hôn nhân & Gia đình 2014:
Tài sản hình thành trong thời kỳ hôn nhân là tài sản chung.
Như vậy:
Rất nhiều gia đình chia toàn bộ căn nhà cho con cái → sai hoàn toàn.
Ví dụ thực tế:
Một gia đình tại Nha Trang chia toàn bộ nhà đất của cha mẹ để lại cho 4 người con, mỗi người 1/4. Nhưng trên thực tế, căn nhà là tài sản chung của vợ chồng.
→ Phần tài sản đưa vào thừa kế chỉ là 1/2, được chia cho 4 người con và người mẹ → mỗi người 1/10.
→ Toàn bộ văn bản thỏa thuận trước đó bị tuyên vô hiệu.
6. Sai lầm số 5: Người mất tích, mất năng lực hành vi, ly hôn chưa xong – xác định sai ngay từ gốc
(1) Người mất tích vẫn là hàng thừa kế
Trừ khi Tòa tuyên đã chết theo thủ tục pháp lý.
(2) Vợ/chồng đang làm thủ tục ly hôn nhưng bản án chưa có hiệu lực
→ Vẫn là vợ/chồng → vẫn thuộc hàng thừa kế thứ nhất.
(3) Người mất năng lực hành vi
→ Vẫn là hàng thừa kế, không bị loại trừ.
7. Sai lầm số 6: Không đưa đầy đủ người thừa kế vào hồ sơ – Tòa bác yêu cầu
Một sai lầm mang tính thủ tục nhưng cực kỳ quan trọng:
Khi khởi kiện chia thừa kế, phải đưa đầy đủ tất cả đồng thừa kế.
Nếu bỏ sót:
-
Tòa yêu cầu bổ sung
-
Hoặc tạm đình chỉ
Ví dụ: Một vụ án tại Khánh Hòa phải tạm đình chỉ gần 1 năm vì phải xác minh người con đang định cư ở Mỹ có còn sống hay không.
8. Bài học thực tế: chỉ sai một người là sai toàn bộ
Trong một vụ án gần đây, gia đình chia thừa kế cho 4 người con, nhưng bỏ sót một người con nuôi hợp pháp.
Kết quả:
Đây là ví dụ điển hình của câu: “Sai một ly, đi một dặm.”
9. Làm sao để xác định hàng thừa kế đúng ngay từ đầu?
(1) Xác minh đầy đủ những người có quan hệ huyết thống hoặc nuôi dưỡng
Bao gồm cả:
(2) Lấy giấy tờ chứng minh mối quan hệ
(3) Xác định rõ tài sản chung – riêng
Không được chia phần của người còn sống.
(4) Tư vấn pháp lý trước khi lập văn bản thỏa thuận phân chia
Một cuộc tư vấn 60 phút có thể giúp tránh 2–3 năm kiện tụng.
Việc xác định hàng thừa kế tưởng chừng đơn giản nhưng thực tế lại là một trong những vấn đề pháp lý dễ sai nhất.
Chỉ cần hiểu nhầm khái niệm “con”, “cháu”, “cha mẹ”, “vợ/chồng” theo luật, hoặc bỏ sót một người thừa kế là toàn bộ kết quả chia di sản có thể bị đảo ngược.
Để tránh tranh chấp, gia đình nên:
-
Hiểu đúng quy định của Bộ luật Dân sự 2015
-
Xác minh đầy đủ người thừa kế
-
Không tự ý loại người khác
-
Tư vấn luật sớm để bảo vệ quyền lợi
Bởi trong thừa kế, một sai sót nhỏ có thể dẫn đến hậu quả pháp lý rất lớn – đúng như câu ông bà ta nói:
“Sai một ly, đi một dặm.”
📍 CÔNG TY LUẬT TNHH VŨ & ĐỒNG NGHIỆP
🏢 16 Mạc Đĩnh Chi, P. Tân Tiến, TP. Nha Trang, Khánh Hòa
📩 Email: LawyerVuNhuHao@gmail.com
🌐 https://luatsukhanhhoa.com
☎️ Hotline/Zalo: 0914 086 292
🌎 Cộng đồng tư vấn pháp luật miễn phí: https://zalo.me/g/lttnup938