Trong nhiều vụ tranh chấp thừa kế, câu nói quen thuộc nhất của các đương sự là: “Cha mẹ tôi đã để lại di chúc rồi, tại sao Tòa vẫn chia theo pháp luật?”

Câu trả lời nằm ở một thực tế đáng tiếc: rất nhiều di chúc bị Tòa án tuyên vô hiệu, không phải vì ý chí của người lập sai trái, mà vì di chúc được lập không đúng quy định pháp luật.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ phân tích đầy đủ những lỗi thường gặp khiến di chúc bị tuyên vô hiệu theo Bộ luật Dân sự 2015, đồng thời rút ra bài học để gia đình tránh được tranh chấp không đáng có.

1. Hiểu đúng thế nào là một di chúc hợp pháp?

Để nhận diện được các lỗi làm di chúc vô hiệu, cần hiểu rõ tiêu chuẩn pháp lý về một di chúc hợp pháp.

Theo Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc hợp pháp khi đáp ứng bốn điều kiện:

1. Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt, không bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép.

2. Di chúc được lập tự nguyện.

3. Nội dung di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.

4. Hình thức di chúc phải đúng quy định của pháp luật.

Chỉ cần thiếu một trong bốn yếu tố trên, di chúc có thể trở thành vô hiệu toàn bộ hoặc một phần theo Điều 131 và Điều 643 BLDS 2015.

2. Lỗi số 1: Người lập di chúc không minh mẫn – nguy cơ vô hiệu cao nhất

Đây là nguyên nhân phổ biến nhất khiến di chúc bị tuyên vô hiệu.

Vì sao Tòa thường xem xét yếu tố minh mẫn?

Trong thời điểm cuối đời, nhiều người tuổi cao, có bệnh nền hoặc vừa trải qua điều trị. Nếu không có chứng cứ chứng minh người lập di chúc còn minh mẫn, Tòa có thể:

• Trưng cầu giám định năng lực hành vi (dựa vào hồ sơ bệnh án).

• Xem xét lời khai của nhân chứng.

• Đánh giá toàn bộ bối cảnh khi lập di chúc.

Ví dụ thực tế:

Một cụ ông 88 tuổi lập di chúc để lại toàn bộ nhà đất cho người con út – người chăm sóc ông nhiều năm. Các con khác phản đối, cho rằng ông bệnh nặng, mất trí nhớ.

Tòa án thu thập:

• Hồ sơ bệnh án: cụ bị sa sút trí tuệ độ II.

• Di chúc không có người làm chứng.

• Không có video, ghi âm tại thời điểm viết di chúc.

Kết luận: di chúc vô hiệu, chia tài sản theo pháp luật.

Bài học: Khi người lập di chúc tuổi cao, nên có giấy xác nhận sức khỏe, nhân chứng hoặc lập tại văn phòng công chứng để đảm bảo tính minh mẫn.

3. Lỗi số 2: Di chúc lập không đúng hình thức

Pháp luật cho phép lập di chúc dưới nhiều dạng: di chúc miệng, di chúc viết tay, di chúc có công chứng/chứng thực… Nhưng mỗi loại đều có điều kiện riêng.

Các lỗi thường gặp:

(1) Di chúc viết tay không có ngày tháng năm

Nếu không xác định được thời điểm lập → không xác định được di chúc nào có hiệu lực cuối cùng → di chúc có thể vô hiệu.

(2) Di chúc viết tay không có chữ ký hoặc điểm chỉ của người lập

Khoản 1 Điều 631 BLDS 2015 quy định di chúc phải có chữ ký hoặc điểm chỉ. Thiếu chữ ký → di chúc không hợp lệ.

(3) Di chúc miệng nhưng không đáp ứng điều kiện pháp luật

Theo Điều 629 BLDS 2015:

• Chỉ được lập nếu tính mạng bị đe dọa.

• Phải có ít nhất hai người làm chứng.

• Phải được ghi chép lại và công chứng/chứng thực trong vòng 5 ngày.

Rất nhiều người không thực hiện đúng 5 ngày → di chúc miệng bị vô hiệu.

Ví dụ thực tế:

Một người bệnh nặng nói miệng để lại đất cho con cả. Hai người em ghi âm lại nhưng không lập biên bản và không chứng thực trong 5 ngày.

Tòa án tuyên: di chúc miệng vô hiệu vì không đáp ứng điều kiện về hình thức.

4. Lỗi số 3: Người làm chứng không hợp lệ

Không phải ai cũng được làm chứng cho di chúc.

Theo Điều 632 BLDS 2015, những người sau đây không được làm chứng:

• Người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật.

• Người chưa thành niên, mất năng lực hành vi dân sự.

• Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến nội dung di chúc.

Ví dụ thực tế:

Di chúc viết tay của cụ bà có người con gái đứng ra viết giúp, ký tên làm chứng. Tuy nhiên, người này cũng là người được hưởng di sản.

Tòa án nhận định người làm chứng không hợp lệ → di chúc vô hiệu.

Bài học:
Cần chọn người làm chứng độc lập, khách quan, không có quyền hưởng di sản.

5. Lỗi số 4: Nội dung di chúc vi phạm pháp luật hoặc trái đạo đức xã hội

Các lỗi nội dung thường khiến di chúc vô hiệu:

• Tước quyền hưởng thừa kế của người ở nhờ duy nhất mà không nêu lý do hợp pháp.

• Để lại tài sản không thuộc quyền sở hữu của mình.

• Chỉ định người thừa kế phải thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật.

Ví dụ thực tế:

Một cụ ông lập di chúc để lại toàn bộ nhà cho con cả và yêu cầu:

“Các người con khác không được quyền về thăm nhà, không được gặp gỡ anh trai.”

Điều khoản này bị Tòa xác định trái đạo đức xã hội, xâm phạm quyền nhân thân → di chúc bị vô hiệu một phần.

6. Lỗi số 5: Mô tả tài sản không rõ ràng – không xác định được di sản

Một lỗi rất phổ biến: người lập di chúc mô tả tài sản không cụ thể hoặc tài sản đang tranh chấp.

Ví dụ dễ gặp:

• Viết “để lại cho con căn nhà ở quê”, nhưng ở quê có… 2 căn nhà.

• Để lại “mảnh đất sau nhà”, nhưng không có số tờ, số thửa, diện tích.

• Tài sản chưa cấp sổ đỏ, hoặc đang thuộc diện tranh chấp, kê biên.

Theo Án lệ 03/2016/AL, nếu không xác định được rõ tài sản trong di chúc → Tòa có thể tuyên di chúc vô hiệu.

7. Lỗi số 6: Sửa chữa, tẩy xóa, thay đổi di chúc mà không ký xác nhận

Nhiều di chúc viết tay bị tẩy xóa, ghi đè lên nội dung cũ, sửa tên người thừa kế, sửa diện tích đất… nhưng người lập không ký xác nhận.

Theo Điều 631 BLDS 2015, mọi sửa đổi phải có chữ ký của người lập di chúc → thiếu chữ ký → di chúc không hợp lệ.

8. Lỗi số 7: Người lập di chúc bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép

Một số vụ án cho thấy:

• Người con giữ sổ đỏ, giữ giấy tờ tùy thân để ép cha mẹ lập di chúc.

• Người lập di chúc bị cô lập, không được gặp những người khác trong gia đình.

• Di chúc được lập trong trạng thái sợ hãi, bị tác động tâm lý.

Theo khoản 1 Điều 630, di chúc phải được lập tự nguyện; nếu có chứng cứ về việc lừa dối, cưỡng ép → di chúc vô hiệu.

9. Lỗi số 8: Lập nhiều di chúc mâu thuẫn nhau – không xác định được di chúc cuối cùng

Nhiều người lập di chúc nhiều lần, mỗi lần ghi một nội dung khác nhau, không hủy di chúc cũ.

Khi có tranh chấp, Tòa phải xác định:

• Di chúc nào sau cùng?

• Di chúc nào hợp pháp?

• Di chúc nào vô hiệu?

Nếu không xác định được thời điểm, hoặc cả hai di chúc đều có lỗi → chia thừa kế theo pháp luật.

10. Kết luận: Làm đúng từ đầu giúp tránh tranh chấp

Như vậy, phần lớn lỗi làm di chúc vô hiệu đều đến từ thiếu hiểu biết pháp luật và thói quen “làm cho có”.

Để tránh tranh chấp, người dân nên:

• Lập di chúc tại tổ chức hành nghề công chứng.

• Mô tả tài sản đầy đủ, có chứng từ kèm theo.

• Bảo đảm minh mẫn, có nhân chứng phù hợp.

• Tư vấn luật sớm khi có nhiều tài sản hoặc quan hệ thừa kế phức tạp.

Một di chúc đúng ngay từ đầu có thể giúp gia đình giữ được hòa khí và tránh hàng năm trời kiện tụng.

---

📍 CÔNG TY LUẬT TNHH VŨ & ĐỒNG NGHIỆP

🏢 16 Mạc Đĩnh Chi, P. Nha Trang, Khánh Hòa
📩 Email: LawyerVuNhuHao@gmail.com
🌐 https://luatsukhanhhoa.com
☎️ Hotline/Zalo: 0914 086 292
🌎 Cộng đồng tư vấn pháp luật miễn phí: https://zalo.me/g/lttnup938