GIAO DỊCH DÂN SỰ VÔ HIỆU DO GIẢ TẠO

1. Cơ sở pháp lý về giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo

Theo Điều 124 Bộ luật Dân sự 2015, quy định:

“Khi các bên xác lập giao dịch dân sự giả tạo nhằm che giấu một giao dịch khác thì giao dịch giả tạo vô hiệu, giao dịch bị che giấu vẫn có hiệu lực nếu không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.”

Cũng theo Điều 117 BLDS, một trong các điều kiện có hiệu lực của giao dịch là phải “được xác lập một cách trung thực, tự nguyện”.

Giao dịch giả tạo là giao dịch chỉ mang tính hình thức, không thể hiện đúng ý chí thực sự của các bên, được tạo lập nhằm đối phó với pháp luật hoặc để qua mặt bên thứ ba (ngân hàng, cơ quan quản lý nhà nước...).

Tòa án có quyền tuyên bố giao dịch vô hiệu do giả tạo nếu đủ cơ sở xác định rõ tính chất gian dối, đối phó, không có thật về mặt ý chí.

2. Dấu hiệu nhận biết giao dịch dân sự giả tạo

Để nhận diện một giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo, có thể dựa vào các yếu tố sau:

• Nội dung giao dịch không phản ánh đúng ý chí thật sự của các bên

• Giao dịch được lập để che giấu hành vi khác (chuyển nhượng để tránh thi hành án, trốn thuế, che giấu tài sản trong ly hôn…)

• Giao dịch không được thực hiện trên thực tế (chuyển nhượng nhưng không giao tiền, không giao tài sản)

• Các bên không có nhu cầu thực sự, không thực hiện quyền nghĩa vụ sau giao kết

• Giá trị giao dịch quá thấp so với thị trường, không có chứng từ thanh toán

Đây là cơ sở để Tòa án hủy hợp đồng giả tạo khi có tranh chấp phát sinh và một bên yêu cầu tuyên bố vô hiệu.

3. Ví dụ điển hình

Tóm tắt nội dung vụ án:

• Bà A ký hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất cho ông B, nhưng thực tế đây là giao dịch giả tạo nhằm tránh tài sản bị thi hành án.

• Sau đó, bà A yêu cầu tuyên bố hợp đồng vô hiệu.

• Tòa án các cấp xác định đây là giao dịch giả tạo, tuyên hợp đồng vô hiệu.

Ý nghĩa pháp lý:

• Tòa án có thể tuyên vô hiệu giao dịch khi xác định rõ yếu tố đối phó pháp luật, không có thật về ý chí

• Giao dịch giả tạo nhằm trốn tránh nghĩa vụ dân sự là hành vi gian dối, không được pháp luật bảo vệ

• Việc viện dẫn án lệ trong xét xử là cần thiết khi vụ án có tình huống tương tự

4. Hệ quả pháp lý khi giao dịch bị tuyên vô hiệu do giả tạo

Theo Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015, hậu quả pháp lý khi giao dịch vô hiệu:

• Các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận

• Nếu không hoàn trả được thì phải hoàn trả bằng tiền

• Bên nào có lỗi gây thiệt hại phải bồi thường

Ngoài ra:

• Người thứ ba ngay tình có thể được pháp luật bảo vệ nếu đủ điều kiện

• Tài sản có thể bị kê biên nếu là đối tượng thi hành án

• Trường hợp có dấu hiệu gian dối có thể bị xử lý hình sự (Điều 174, 175 Bộ luật Hình sự)

5. Một số tình huống thực tế và tư vấn ứng xử

5.1. Hợp đồng tặng cho giữa cha mẹ và con nhưng thực tế nhằm trốn thuế

Tòa án có thể xác định là giao dịch giả tạo, vô hiệu

5.2. Chuyển nhượng đất với giá 500 triệu trong khi thị trường là 3 tỷ

Có thể là giả tạo nếu không chứng minh được thanh toán thực tế

5.3. Giao dịch giữa vợ chồng để né nghĩa vụ tài sản khi ly hôn

Có thể bị tuyên vô hiệu do che giấu giao dịch thật hoặc vi phạm điều cấm của pháp luật

5.4. Ký hợp đồng giả để vay vốn ngân hàng

Nếu giao dịch không thật sự diễn ra, ngân hàng có thể yêu cầu tuyên bố vô hiệu

Kết luận, giao dịch dân sự giả tạo không được pháp luật công nhận và sẽ bị tuyên vô hiệu nếu bị phát hiện. Người dân, doanh nghiệp cần hiểu rõ dấu hiệu, hậu quả và phương pháp xử lý khi phát sinh tranh chấp. Khi nghi ngờ hoặc cần bảo vệ quyền lợi liên quan đến giao dịch giả tạo, nên chủ động tham khảo ý kiến luật sư để xác định hướng đi phù hợp về chứng cứ, lập luận và cơ sở pháp lý nhằm bảo vệ tối đa quyền và lợi ích hợp pháp.