1. Khi tài sản được giao nhưng không sang tên
Trên thực tế, nhiều giao dịch dân sự, đặc biệt là mua bán, tặng cho hoặc góp vốn bằng tài sản như nhà đất, xe cộ, cổ phần, thường ghi nhận thỏa thuận rằng bên mua hoặc bên nhận chỉ được sử dụng tài sản nhưng không làm thủ tục sang tên. Điều khoản này đôi khi xuất phát từ lý do chủ quan (tránh thuế, né ràng buộc pháp lý) hoặc khách quan (chưa đủ điều kiện chuyển nhượng). Tuy nhiên, đây chính là nguồn gốc của nhiều tranh chấp nghiêm trọng và rủi ro pháp lý lớn.
2. Giao tài sản không sang tên: Rủi ro của cả hai bên
2.1. Không đủ điều kiện để xác lập quyền sở hữu
Theo Bộ luật Dân sự 2015, quyền sở hữu tài sản được xác lập khi có căn cứ pháp luật và thực hiện thủ tục đăng ký theo quy định. Việc chỉ “giao tài sản” mà không thực hiện thủ tục chuyển quyền sở hữu (ví dụ, sang tên sổ đỏ, đăng ký xe...) thì bên nhận tài sản không được pháp luật công nhận là chủ sở hữu.
2.2. Dễ dẫn đến tranh chấp và bị tuyên vô hiệu
Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015 quy định điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự gồm: có năng lực hành vi dân sự, tự nguyện và không vi phạm điều cấm của luật. Điều khoản “không sang tên” có thể bị xem là nhằm trốn tránh nghĩa vụ pháp lý, dẫn tới bị Tòa tuyên vô hiệu do vi phạm điều cấm hoặc trái đạo đức xã hội (theo Điều 123 Bộ luật Dân sự).
2.3. Không bảo vệ được quyền lợi trong tranh chấp
Trong nhiều vụ án, bên nhận tài sản đã giao tiền nhưng không làm thủ tục sang tên bị thiệt hại nặng nề vì không có chứng cứ chứng minh quyền sở hữu. Khi tranh chấp xảy ra, tài sản vẫn đứng tên người khác nên họ không có tư cách chủ sở hữu để yêu cầu bảo vệ.
3. Một số dạng hợp đồng có điều khoản không sang tên thường gặp
3.1. Hợp đồng mua bán nhà đất nhưng giữ nguyên tên trên sổ đỏ
Nhiều trường hợp hai bên làm giấy tay, có công chứng hoặc không, nhưng không làm thủ tục sang tên vì bên bán còn thế chấp ngân hàng, hoặc muốn giữ quyền lợi khi xảy ra tranh chấp. Điều này dẫn đến việc Tòa không công nhận hợp đồng hoặc bên nhận không thể khởi kiện đòi quyền sở hữu.
3.2. Hợp đồng góp vốn bằng quyền sử dụng đất nhưng không đăng ký
Bên góp vốn thường chỉ làm biên bản nội bộ mà không thực hiện thủ tục đăng ký với Văn phòng đăng ký đất đai, khiến cho quyền lợi không được đảm bảo nếu công ty không thừa nhận vốn góp.
3.3. Hợp đồng chuyển nhượng xe ô tô, xe máy nhưng không làm thủ tục sang tên
Người nhận xe không đi đăng ký sang tên nên khi xe xảy ra tai nạn, bị phạt, bên đứng tên đăng ký gốc phải chịu trách nhiệm.
4. Cách phòng tránh rủi ro trong giao dịch
4.1. Luôn yêu cầu sang tên tài sản đúng quy định pháp luật
Người nhận tài sản cần đảm bảo việc sang tên được thực hiện ngay sau khi ký hợp đồng. Trong trường hợp chưa đủ điều kiện, nên lập cam kết sang tên kèm theo điều khoản phạt vi phạm.
4.2. Không ký kết điều khoản vi phạm điều cấm hoặc trái đạo đức xã hội
Các điều khoản như “không cần sang tên”, “chỉ ghi nhận nội bộ”... nên được loại bỏ vì có thể bị tuyên vô hiệu. Hợp đồng cần minh bạch, đúng mẫu pháp lý và có công chứng nếu là bất động sản.
4.3. Ghi nhận rõ nghĩa vụ chuyển giao quyền sở hữu
Hợp đồng nên quy định rõ về thời điểm giao tài sản, thời hạn sang tên, nghĩa vụ của mỗi bên và chế tài nếu một bên vi phạm cam kết.
4.4. Giữ đầy đủ chứng cứ pháp lý
Ngoài hợp đồng, các bên nên lưu giữ biên nhận, giao dịch chuyển khoản, hình ảnh bàn giao tài sản, thư từ hoặc email thể hiện ý chí giao kết.
5. Trách nhiệm pháp lý nếu vi phạm hoặc xảy ra tranh chấp
Nếu hợp đồng có điều khoản trái pháp luật và bị tuyên vô hiệu, các bên phải hoàn trả cho nhau những gì đã nhận (Điều 131 Bộ luật Dân sự). Tuy nhiên, nếu không chứng minh được giá trị tài sản đã giao hoặc bên kia không còn khả năng hoàn trả thì thiệt hại sẽ do bên không có chứng cứ chịu.
Ngoài ra, hành vi cố ý không sang tên để chiếm đoạt tài sản còn có thể bị xử lý hình sự về tội “lừa đảo chiếm đoạt tài sản” hoặc “lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản”.
Do đó, Điều khoản “giao tài sản nhưng không sang tên” tiềm ẩn rất nhiều rủi ro pháp lý và thường không được pháp luật bảo vệ. Người dân khi tham gia giao dịch cần đặc biệt lưu ý đến quy trình chuyển quyền sở hữu và thủ tục đăng ký tài sản theo quy định pháp luật hiện hành. Trong trường hợp đã giao dịch mà chưa sang tên, cần sớm tham vấn luật sư để có phương án bảo vệ quyền lợi hợp pháp.