1. Cơ sở pháp lý về thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ
Theo Điều 39 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, Tòa án có thẩm quyền giải quyết vụ án dân sự theo lãnh thổ được xác định như sau:
- Tòa án nơi bị đơn cư trú, làm việc, có trụ sở trong vụ án dân sự là Tòa án có thẩm quyền giải quyết sơ thẩm vụ án đó.
Trong một số trường hợp, nguyên đơn có quyền lựa chọn Tòa án nơi cư trú của mình hoặc nơi có tài sản, nơi thực hiện nghĩa vụ để khởi kiện.
2. Khi nào việc thay đổi nơi cư trú ảnh hưởng đến thẩm quyền?
Thẩm quyền của Tòa án được xác định tại thời điểm Tòa án thụ lý vụ án. Tuy nhiên, trong thực tế, bị đơn có thể:
- Di chuyển sang tỉnh, thành phố khác sinh sống
- Không khai báo thay đổi nơi cư trú với chính quyền địa phương
- Cố tình giấu nơi ở mới để né tránh kiện tụng
Trong các trường hợp này, nguyên đơn gặp khó khăn trong việc xác định Tòa án có thẩm quyền theo lãnh thổ.
3. Các tình huống vướng mắc thực tế thường gặp
3.1. Bị đơn chuyển hộ khẩu sau khi nguyên đơn nộp đơn
Ví dụ: Nguyên đơn khởi kiện tại Tòa án quận A – nơi bị đơn cư trú theo sổ hộ khẩu.
Sau khi nộp đơn, bị đơn chuyển hộ khẩu sang huyện B.
Tòa án quận A từ chối thụ lý với lý do bị đơn không còn cư trú tại địa phương.
Hướng giải quyết:
Căn cứ theo Điều 39 BLTTDS, thẩm quyền xác lập tại thời điểm khởi kiện, nên Tòa vẫn có thẩm quyền thụ lý.
3.2. Không xác định được nơi cư trú hiện tại của bị đơn
Nguyên đơn không biết bị đơn hiện cư trú ở đâu, thư từ không có người nhận.
Cơ quan công an không cung cấp thông tin địa chỉ mới.
Tòa từ chối thụ lý vì không xác định được thẩm quyền.
Hướng xử lý:
Yêu cầu xác minh qua chính quyền, công an xã/phường.
Nộp đơn yêu cầu Tòa thông báo công khai theo thủ tục niêm yết.
Nếu không xác định được, có thể khởi kiện tại nơi cư trú cuối cùng biết được của bị đơn.
3.3. Bị đơn là doanh nghiệp giải thể, thay đổi địa chỉ trụ sở
Doanh nghiệp bị kiện không còn hoạt động tại nơi đăng ký ban đầu.
Văn phòng bị bỏ trống, không còn đại diện hợp pháp.
Khó xác định Tòa án nào có thẩm quyền.
Giải pháp:
Tra cứu thông tin doanh nghiệp tại Sở KHĐT.
Khởi kiện tại Tòa án nơi đặt trụ sở cuối cùng ghi nhận trong hệ thống đăng ký doanh nghiệp.
4. Hướng dẫn xác định đúng Tòa án theo lãnh thổ
Để xác định đúng thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ, nguyên đơn cần thực hiện các bước:
Bước 1: Kiểm tra nơi cư trú hoặc trụ sở hiện tại của bị đơn
- Cá nhân: thông qua CMND/CCCD, sổ hộ khẩu, địa chỉ trên hợp đồng
- Pháp nhân: tra cứu trên Cổng thông tin doanh nghiệp
Bước 2: Xác định loại tranh chấp là dân sự, kinh doanh, hôn nhân, đất đai…
Bước 3: Chọn Tòa án cấp huyện, tỉnh tương ứng (Điều 35, 37 BLTTDS)
Bước 4: Nếu không rõ địa chỉ bị đơn, căn cứ nơi cư trú cuối cùng hoặc nơi có tài sản
5. Giải pháp phòng tránh và bảo vệ quyền lợi nguyên đơn
Ghi rõ địa chỉ cư trú của bị đơn trong đơn khởi kiện
Đề nghị xác minh tại công an xã/phường nơi bị đơn từng cư trú
Kèm theo tài liệu chứng minh nơi cư trú trước đây
Tham khảo luật sư để soạn thảo đơn kiện đầy đủ và đúng luật
Nếu Tòa án trả lại đơn không đúng căn cứ pháp lý, nguyên đơn có thể:
Làm đơn khiếu nại quyết định trả đơn đến Chánh án Tòa án đó
Gửi kiến nghị đến Tòa án cấp trên để xem xét lại quyết định trả đơn
Kết luận, xác định đúng thẩm quyền của Tòa án theo lãnh thổ là yêu cầu bắt buộc để một vụ án dân sự được thụ lý. Tuy nhiên, khi bị đơn thay đổi nơi cư trú, thủ tục khởi kiện có thể gặp trở ngại. Do đó, người khởi kiện cần nắm rõ quy định pháp luật, chuẩn bị tài liệu chứng minh địa chỉ bị đơn, đồng thời chủ động phối hợp với luật sư để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp một cách hiệu quả, tránh mất thời gian và công sức không cần thiết.