1. Cơ sở pháp lý mới – Luật Công chứng 2024
Luật Công chứng 2024 (Luật số 46/2024/QH15) được Quốc hội thông qua ngày 26/11/2024 và sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2025. Đây là văn bản thay thế Luật Công chứng 2014, có nhiều nội dung thay đổi quan trọng nhằm hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về công chứng, trong đó nổi bật là quy định về việc giới hạn công chứng ngoài trụ sở.
Theo quy định mới, công chứng phải được thực hiện tại trụ sở tổ chức hành nghề công chứng, trừ trường hợp đặc biệt do Chính phủ quy định. Quy định này đặt ra yêu cầu nghiêm ngặt hơn nhằm kiểm soát hoạt động công chứng chặt chẽ, tránh tình trạng lạm dụng, giả mạo, hoặc phát sinh rủi ro pháp lý do công chứng không đúng trình tự.
2. Công chứng ngoài trụ sở theo luật cũ
Luật Công chứng 2014 cho phép người dân được yêu cầu công chứng ngoài trụ sở nếu không thể di chuyển do ốm đau, khuyết tật, già yếu hoặc vì lý do bất khả kháng. Điều 44 của luật này quy định rõ trách nhiệm của tổ chức hành nghề công chứng khi thực hiện yêu cầu đó. Đây là cơ chế nhân văn, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân ở vùng sâu, vùng xa, người bệnh, người cao tuổi, không thể tiếp cận trụ sở.
Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy cơ chế này cũng bị lạm dụng trong một số trường hợp. Nhiều văn phòng công chứng tự ý mở rộng phạm vi công chứng ngoài trụ sở, không lập biên bản rõ ràng, thiếu minh chứng xác thực lý do yêu cầu, hoặc công chứng “lưu động” theo yêu cầu của bên hưởng lợi.
3. Nội dung sửa đổi tại Luật Công chứng 2024
Luật Công chứng 2024 đã loại bỏ quy định cụ thể về công chứng ngoài trụ sở tại cấp luật. Thay vào đó, luật giao Chính phủ quy định chi tiết về các trường hợp đặc biệt được phép thực hiện ngoài trụ sở, thông qua nghị định hướng dẫn.
Điều này có nghĩa là:
Việc công chứng ngoài trụ sở không còn là quyền mặc nhiên của người yêu cầu
Tổ chức hành nghề công chứng không được tự ý thực hiện công chứng ngoài trụ sở nếu chưa có hướng dẫn cụ thể của Chính phủ
Các giao dịch như lập di chúc tại nhà, xác nhận văn bản phân chia di sản, ủy quyền trong hoàn cảnh bất khả kháng cần chờ văn bản hướng dẫn để tiếp tục áp dụng
4. Ý nghĩa và mục tiêu của quy định mới
Mục tiêu của việc siết chặt hoạt động công chứng ngoài trụ sở là:
- Tăng cường quản lý nhà nước, ngăn chặn công chứng giả, công chứng không đúng quy trình
- Hạn chế tình trạng “chạy công chứng” ngoài giờ, ngoài địa điểm
- Bảo vệ người dân trước những rủi ro pháp lý phát sinh từ giao dịch thiếu minh bạch
Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra lo ngại về quyền tiếp cận dịch vụ công chứng đối với các nhóm dễ bị tổn thương như người già, người khuyết tật, người ở vùng sâu vùng xa.
5. Những vướng mắc có thể phát sinh trong thực tiễn
Việc bãi bỏ quy định cụ thể tại cấp luật có thể gây ra một số hệ lụy:
Trong thời gian chờ Chính phủ ban hành nghị định hướng dẫn, tổ chức công chứng không thể thực hiện các yêu cầu hợp pháp nhưng nằm ngoài trụ sở
Tranh chấp pháp lý có thể phát sinh đối với giao dịch được công chứng ngoài trụ sở trong giai đoạn “chờ hướng dẫn”
Người dân gặp khó khăn trong việc tiếp cận dịch vụ, đặc biệt ở địa phương chưa có văn phòng công chứng hoặc giao thông khó khăn
Từ những điều trên, Luật Công chứng 2024 đã chính thức thay đổi cách tiếp cận đối với hoạt động công chứng ngoài trụ sở. Từ chỗ là quyền có điều kiện của người dân, nay việc công chứng ngoài trụ sở cần phải căn cứ vào quy định chi tiết của Chính phủ. Đây là bước đi phù hợp xu hướng quản lý hiện đại, song cần được hướng dẫn nhanh chóng để không ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dân.
Người dân và tổ chức hành nghề công chứng nên chủ động cập nhật thông tin, liên hệ tư vấn pháp lý để đảm bảo hoạt động công chứng đúng quy định và an toàn pháp lý.